Gudi Padwa

गुढीपाडवा
(चैत्र शु. १)

Gudi Padwa

या दिवसापासून मराठी नवीन वर्षास प्रारंभ होतो.
हा दिवस वर्षातील चार मुख्य मुहूर्तांपैकी एक असल्याने या दिवशी नवीन कार्यास शुभारंभ करतात.
याच दिवशी श्रीराम नवरात्र व चैत्र नवरात्रास प्रारंभ होतो.
म्हणून चैत्र नवरात्रापासून श्रीराम नवमीपर्यंत ‘श्रीरामरक्षा’ पठण करावी.

चैत्र शुद्ध प्रतिपदेला लवकर उठतात. स्नान करतात आणि सूर्योदयानंतर ही गुढी उभारतात.या दिवशी महाराष्ट्रात लोक घराच्या प्रवेशद्वारी उंचावर गुढी उभारतात.उंच बांबूच्या काडीला कडूनिंबाची डहाळी ,काढीच्या वरच्या टोकाला रेशमी वस्त्र अथवा साडी गुंडाळतात, फुलांचा हार आणि साखरेची गाढी बांधून त्यावर तांब्या /धातूचे भांडे बसवले जाते, गुढीचा बांबू पाटावर उभा केला जातो, तयार केलेली गुढी दारात ,उंच गच्चीवर लावतात.गुढीला गंध ,फुले ,अक्षता वाहतात व निरांजन लावून उदबत्ती दाखवतात. दुपारी गोडाचा नैवेद्य दाखवून संध्याकाळी पुन्हा हळद-कुंकू फुले वाहून गुढी उतरवली जाते. यादिवशी आनंद साजरा करीत आप्तेष्टांना नववर्षाच्या शुभेच्छा, गुढीपाडव्याच्या हार्दिक शुभेच्छा दिल्या जातात. चैत्र शुद्ध प्रतिपदा हा दिवस कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेश अशा गौतमीपुत्राची सत्ता असलेल्या राज्यांत स्वातंत्र्य प्राप्तीचा आनंद झाल्यामुळे विजयदिन म्हणून संवत्सर पाडवो वा उगादी अशा वेगवेगळ्या नावांनी व वेगवेगळ्या पद्धतीने साजरा करण्यात येतो. प्रामुख्याने महाराष्ट्रात या सणाला गुढीपाडवा असे संबोधले जाते.सिंधी लोक चेटीचंड नावाने या उत्सवाला संबोधतात.

चैत्र नवरात्रीपासून चैत्र पौर्णिमेपर्यंत कुटुंबातील महिलांनी कुलस्वामिनीची सेवा म्हणून श्री दुर्गा सप्तशतीची १४/२१ पारायणे करावीत.
चैत्र शुद्ध प्रतिपदेस “ब्रह्मध्वजारोहण”
करतात, म्हणजेच गुढी उभारतात.

अर्वाचीन साहित्यात कवयित्री बहिणाबाई चौधरी त्यांच्या ‘गुढी उभारनी’ या कवितेतून गुढीपाडव्याचे खालील प्रकारे वर्णन करतात. अहिराणी बोलीचे अभ्यासक डॉ. सुधीर देवरे यांच्या मतानुसार बहिणाबाई चौधरी यांची ही काव्यरचना खानदेशातील लेवा पाटीदार गणबोलीत आहे.

कृती :- सूर्योदयापूर्वी एक चांगली वेळूची काठी घेऊन त्यास तेल लावून, गरम पाण्याने स्नान घालावे.
या काठीस हळदी कुंकवाचे पट्टे ओढावेत.
नंतर त्याच्या निमुळत्या टोकावर केशरी रंगाचे वस्त्र घडी करून ठेवून त्याच्या समवेत कडुनिंबाचा पाला, चाफ्याच्या फुलांची माळ, साखरेचे कंकण, गाठीची माळ या गोष्टी एक सूत्राने पक्क्या बांधून त्यावर कलश सदृश एखादे पात्र उपडे झाकावे.
ही गुढी आपल्या गृहप्रवेशासमोर (जवळ) उभी करावी व ती पक्की बांधावी.
गुढीच्या खाली नैवेद्यासाठी पाट ठेवावा, रांगोळी काढावी, दाराला आंब्याच्या पानांचे तोरण बांधावे.
पुढील ध्यानमंत्र गुढी उभारण्याच्या आधी म्हणावा.
“ब्रह्मध्वज नमस्तेऽस्तु सर्वाभिष्ट फलप्रदे ।
प्राप्तेऽस्मिन्संवत्सरे नित्यं मद्गृहे मंगलं कुरू।।”

अर्थ :- ब्रह्माचे प्रतीक असलेल्या या ध्वजास माझा नमस्कार असो.
सर्व प्रकारचे फल मला मिळू दे.
या वर्षामध्ये माझ्या घरामध्ये नित्य मंगल व्हावे, ही प्रार्थना. हा मंत्र म्हणून झाल्यानंतर
“ॐ ब्रह्मध्वजाय नमः ।”

या मंत्राने गुढीची पंचोपचार पूजा श्री स्वामी समर्थ सेवा मासिकात दिल्याप्रमाणे करावी.
पूजा झाल्यावर गुढी घराबाहेर उभारावी. घरातील पूजा झाल्यानंतर नवीन पंचांगावरील “श्री गणेशाचे पूजन” करावे.
पंचांगात प्रारंभी दिलेले संवत्सर फल वाचावे.
दुपारी सर्व शेतकरी सेवेकऱ्यांनी आपल्या शेतात मध्यभागी खड्डा करून त्यात सीतामातेचा नैवेद्य अर्पण करावा.

चैत्र पाडव्याच्या दिवशी सर्व सेवेकऱ्यांनी वडाच्या झाडाची 3 इंच लांबीची मुळी आणावी.
ही मुळी व रंगारी हिरडा या दोन्ही वस्तू कुटुंब प्रमुखाने आपल्या उजव्या हातात घेऊन सामुदायिकपणे एक माळ
“श्री स्वामी समर्थ”
जप करावा नंतर त्या वस्तू पाटावर ठेवून त्यांची पंचोपचार पूजा करावी व त्या सर्व वस्तू एका लाल पिशवीत भरून आपल्या घराच्या प्रवेशद्वाराच्या चौकटीच्या खिळ्यास ती टांगावी.
या उपायामुळे घरातील सर्व व्यक्तींचे आजार, बाधा व संकटे यापासून संरक्षण होते.

या दिवशी कडुनिंबाचा कडुनिंबाचा पाला,
फुले, हिंग, जिरे, मिरे, ओवा, गूळ यांचे मिश्रण करून घ्यावे व ते मिश्रण घरातील सर्वांना द्यावे.
कडुनिंब हे अमृतापासून उत्पन्न झालेले असल्याने जंतुनाशक, आरोग्यदायी आहे.
त्याचे सेवन आता प्रतिकात्मक मानले जात असले तरी त्याचे नित्य अनाशापोटी सेवन केल्यास शरीर सुदृढ, निरोगी राहते, अनेक रोगांवर त्याचा उपयोग होतो.

सर्व शुभकार्याचा मंगल मुहूर्त पाडवाच होय.
म्हणून या दिवशी कोणत्याही नवीन कार्याचा शुभारंभ करावा.
फक्त विवाह व उपनयन (मुंज) यास हा मुहूर्त नाही.

Gudi Padwa
स्त्री लोकगीतांत गुढीपाडव्याचे वर्णन पुढीलप्रमाणे येताना दिसते.

गुढीपाडवा तोडगा 

Gudi Padwa

१】 गोरक्ष चिंच,लाल कपड्यात बांधून प्रवेश दारावर आतील बाजूने लावणे त्या मुळे घरात वाईट गोष्टी चा प्रवेश होत नाही
या तोडग्यावर ११ माळी श्री स्वामी समर्थ जप करणे.

२】चैत्र पाडव्याच्या दिवशी वडाच्या झाडाची ३ इंच लांबीची मुळी व रंगारी हिरडा कुटुंब प्रमुखाने आपल्या उजव्या हातात घेऊन सामुदायिकपणे एक माळ श्री स्वामी समर्थ जप करावा. नंतर त्या वस्तू पाटावर ठेवून त्यांची वरीलप्रमाणे पंचोपचार पूजा “ॐ वं वनस्पतये नमः !” या नाममंत्राने करावी नैवेद्य खडीसाखरेचा दाखवावा व त्या सर्व वस्तू एका लाल पिशवीत भरून आपल्या प्रवेशद्वाराच्या चौकटीच्या आतून खिळ्यास टांगावे.

या तोडग्यामुळे घरातील सर्व व्यक्तीचे आजार, बाधा व संकटे यापासून संरक्षण होते.

३】धन धान्य समृद्धीकारक तोडगा…

हा तोडगा गूढी पाडव्यास किंवा या दिवशी जमले नाही तर कुठल्याही बुधवारी शुभ योग असतांना करावा.

मागील वर्षाची जूनी पोटली पवित्र प्रवाहात विसर्जन करुन नविन पोटली तयार करावी.

तांब्याचा एक गोल तुकडा, तांब्याच्या छोट्या पादुकांचा जोड, नवे गहू एक मुठ, एक अखंड हळदीचा तुकडा, एक मोठा हिरडा, एक मिठाचा खडा, एक मुठ नागकेशर इ. साहित्य हळदीने पिवळ्या केलेल्या कपड्यात घालून पिवळ्या दोर्याने शिवून पोटली तयार करावी. नंतर त्या पोटलीची ” ॐ श्रीं श्रीयै नमः ! ” या नाममंत्राने पंचोपचार पूजा करावी, खडीसाखरेचा नैवेद्य दाखवावा.

Gudi Padwa

नंतर ती पोटली उजव्या हातात घेऊन “श्री स्वामी समर्थ ” मंत्र – १ माळ
“श्री लक्ष्मी गायत्री” मंत्र – १ माळ
“श्री विष्णू गायत्री” मंत्र – १ माळ
“श्री कुबेर मंत्र” – १ माळ
“श्री सुक्त ” – १ वेळा किंवा १६ वेळा
जप करुन तिला गुग्गुळाचा धूप देवून घराच्या ईशान्य कोपर्यात पिवळ्या दोर्यानीच ती पोटली बांधावी.

४】 दुपारी सर्व शेतकरी बांधवांनी आपल्या शेतात मधोमध खड्डा करावा, त्या खड्ड्यात १ वेळा भूसूक्त म्हणत अभिषेक करून एक माणूस जेवेल एवढा नैवेद्य ठेवावा व ” हे भूमीरूपिणी सिता माते आपल्याच कृपेने प्राप्त झालेल्या या अन्नाचा नैवेद्य आपणास अर्पण करत आपल्या या असिम कृपेबद्दल धन्यवाद व कृतज्ञता व्यक्त करतो.”
अशी विनंती करून तो नैवेद्य त्या खड्ड्यातच पूरून टाकावा.
श्री स्वामी समर्थ

श्री स्वामी समर्थ

काळजी करू नका, स्वामी आपल्या पाठीशी आहे